چه عواملی باعث اسکولیوز می‌شود و چه کسانی را مبتلا می‌کند؟

اسکولیوز ممکن است هر فردی را درگیر کند، اما برخی گروه‌ها نسبت به دیگران بیشتر در معرض خطر ابتلا هستند. در ادامه، مهم‌ترین این گروه‌ها را معرفی می‌کنم:

کودکان و نوجوانان در حال رشد

شایع‌ترین سن ابتلا: بین ۱۰ تا ۱۵ سالگی
در این بازه زمانی، به دلیل رشد سریع بدن (مخصوصاً در دوران بلوغ)، احتمال انحراف ستون فقرات افزایش می‌یابد.
اغلب بدون علامت است و ممکن است والدین یا پزشک مدرسه اولین بار متوجه شوند.

دختران بیشتر از پسران

هرچند اسکولیوز در هر دو جنس رخ می‌دهد، اما در دختران احتمال پیشرفت و نیاز به درمان بیشتر است.
علت دقیق این تفاوت مشخص نیست، اما ممکن است عوامل هورمونی و استخوانی نقش داشته باشند.

افرادی با سابقه خانوادگی اسکولیوز

اسکولیوز می‌تواند ارثی باشد. اگر یکی از والدین یا خواهر و برادرها دچار این بیماری باشند، احتمال ابتلای سایر اعضای خانواده بیشتر است.

کودکان با ناهنجاری‌های مادرزادی

برخی کودکان با ناهنجاری‌های مهره‌ای هنگام تولد (مانند مهره‌های ناقص یا جوش‌نخورده) به دنیا می‌آیند که می‌تواند زمینه‌ساز اسکولیوز باشد.

افراد مبتلا به بیماری‌های عصبی‌ـ‌عضلانی

اسکولیوز در بیماران با شرایطی مانند:
فلج مغزی (CP)
دیستروفی عضلانی
اسپینا بیفیدا
بیشتر دیده می‌شود؛ زیرا عضلات کنترل کافی روی ستون فقرات ندارند.

بزرگسالان مسن (اسکولیوز دژنراتیو)

در افراد بالای ۴۰ یا ۵۰ سال، به‌ویژه زنان پس از یائسگی، ممکن است به دلیل:
تخریب دیسک‌ها
پوکی استخوان
آرتروز مهره‌ها
دچار انحراف تدریجی ستون فقرات شوند.

افرادی با سبک زندگی ناسالم

عادات بد مانند:
نشستن نادرست پشت میز
حمل کوله‌پشتی‌های سنگین
اختلاف طول پا
می‌تواند زمینه‌ساز اسکولیوز عملکردی (غیرساختاری) شود.

با توجه به مطالبی که بالاتر ذکر شد به طور کلی می‌توان انواع اسکولیوز را به 5 دسته تقسیم کرد:

اسکولیوز ایدیوپاتیک

شایع‌ترین نوع (≈۸۰٪ موارد)، علت ناشناخته؛ احتمال نقش عوامل ژنتیکی و محیطی

اسکولیوز مادرزادی

ناشی از ناهنجاری‌های مهره‌ای هنگام تولد

اسکولیوز عصبی‌-عضلانی

مرتبط با فلج مغزی، دیستروفی عضلانی، اسپینا بیفیدا

اسکولیوز دژنراتیو (بزرگسالان)

ناشی از تحلیل استخوان، تخریب دیسک، آرتروز

اسکولیوز عملکردی (غیرساختاری)

قابل برگشت؛ ناشی از عادت بد نشستن یا اختلاف طول پا

تشخیص دقیق اسکولیوز (انحراف جانبی ستون فقرات) برای تعیین نوع، شدت و مسیر درمان بسیار حیاتی است. پزشکان از ترکیبی از معاینه فیزیکی، آزمایش‌های تصویربرداری و بررسی‌های کلینیکی استفاده می‌کنند تا نوع اسکولیوز، زاویه انحراف و تأثیر آن بر ساختار بدن را شناسایی کنند. در ادامه، مهم‌ترین روش‌های تشخیص اسکولیوز را بررسی می‌کنیم:

معاینه فیزیکی اولیه

تست خم شدن به جلو (برای بررسی برجستگی کتف یا انحراف ستون فقرات)
بررسی تقارن شانه‌ها، لگن، کتف‌ها

آزمایش‌های تصویربرداری

رادیوگرافی (X-ray)
مهم‌ترین ابزار تشخیص
تعیین زاویه انحراف (زاویه Cobb)
عکس از نمای کامل ستون فقرات
ام آر آی
برای بررسی ناهنجاری‌های عصبی یا مادرزادی
در موارد غیرمعمول یا اسکولیوز شدید کاربرد دارد
سی تی اسکن
بررسی دقیق ساختار استخوان‌ها (در موارد خاص یا پیش از جراحی)

بررسی سابقه خانوادگی و بیماری‌های زمینه‌ای

سابقه اسکولیوز در والدین یا خواهر و برادرها
بررسی وجود بیماری‌های عصبی-عضلانی مثل فلج مغزی یا دیستروفی عضلانی
اطلاعات رشد کودک (بلوغ، جهش رشد)

اندازه‌گیری رشد و پیش‌بینی پیشرفت بیماری

پزشک برای پیش‌بینی پیشرفت اسکولیوز:
سن استخوانی (Bone Age)
علائم بلوغ (شروع عادت ماهانه در دختران)
صفحه رشد استخوان لگن (شاخص Risser) را بررسی می‌کند.
تشخیص زودهنگام اسکولیوز با معاینه ساده آغاز می‌شود، اما تصویربرداری دقیق برای تعیین شدت و تصمیم‌گیری درمان ضروری است. اگر به دنبال یک مرکز تصویربرداری مجهز و ایمن برای انجام رادیولوژی در بلوار کشاورز هستید مرکز تصویربرداری راد آماده خدمات رسانی به شما عزیزان می‌باشد.

اسکولیوز در مراحل ابتدایی معمولاً بدون درد و بی‌علامت است، به‌ویژه در کودکان و نوجوانان. اما با پیشرفت انحراف، نشانه‌های ظاهری و گاهی علائم دردناک پدیدار می‌شوند. در ادامه علائم شایع اسکولیوز را به تفکیک ظاهری، فیزیکی و در موارد پیشرفته بررسی می‌کنیم:

علائم ظاهری و قابل مشاهده

این موارد اغلب توسط والدین، مربیان یا پزشک مدرسه تشخیص داده می‌شود:
کج بودن یک شانه نسبت به دیگری
برآمدگی تیغه‌ی یک کتف (کتف بیرون‌زده)
کجی لگن یا پایین‌تر بودن یک سمت آن
کج بودن خط ستون فقرات از پشت (شکل C یا S)
ظاهر ناهماهنگ لباس روی بدن کودک (مثل آویزان بودن یقه یا پایین‌زدگی یک‌طرفه دامن)
خم شدن بدن به یک سمت هنگام ایستادن یا راه رفتن

علائم فیزیکی و عملکردی

این نشانه‌ها ممکن است در مراحل پیشرفته‌تر ظاهر شوند:
درد پشت یا کمر (مخصوصاً در بزرگسالان)
احساس خستگی زودهنگام هنگام ایستادن یا نشستن طولانی‌مدت
محدودیت در خم شدن یا چرخش بدن
کاهش تعادل بدن هنگام راه رفتن

علائم شدید یا خطرناک (در موارد پیشرفته)

اگر اسکولیوز بدون درمان باقی بماند و شدت یابد، می‌تواند باعث بروز مشکلات جدی‌تری شود:
فشرده شدن قفسه سینه و ریه‌ها = مشکلات تنفسی
فشار بر قلب در موارد نادر = اختلال گردش خون
فشار روی اعصاب نخاعی= بی‌حسی یا ضعف در اندام‌ها
درد مزمن و ناتوانی حرکتی در سنین بالا

تشخیص تخصصی

برخی انحراف‌ها بسیار خفیف‌اند و فقط با معاینه دقیق یا تصویربرداری تشخیص داده می‌شوند:
تست خم شدن به جلو (Forward Bending Test): برای بررسی برجستگی کتف یا دنده
عکس رادیوگرافی (X-ray): برای تعیین زاویه انحراف (زاویه Cobb)
اگر هر کدام از علائم بالا را در کودک یا بزرگسال مشاهده کردید، مراجعه به پزشک ارتوپد یا فیزیوتراپیست ضروری است. تشخیص زودهنگام به پیشگیری از پیشرفت انحراف و نیاز به درمان‌های پیچیده کمک می‌کند.

درمان اسکولیوز بسته به شدت انحراف، سن بیمار، نوع اسکولیوز و پیشرفت بیماری متفاوت است. هدف درمان، جلوگیری از پیشرفت انحراف، کاهش درد، بهبود عملکرد حرکتی و در برخی موارد، اصلاح ساختار ستون فقرات است. در ادامه، روش‌های اصلی درمان اسکولیوز را به تفکیک توضیح می‌دهیم:

پایش و معاینه دوره‌ای

مناسب اسکولیوز خفیف
بررسی منظم با عکس‌برداری جهت پیشگیری از پیشرفت

استفاده از بریس (ارتز)

برای نوجوانان در حال رشد با انحراف متوسط (۲۰–۴۰ درجه)
جلوگیری از پیشرفت انحراف (نه اصلاح کامل)

فیزیوتراپی و ورزش‌های اصلاحی

تقویت عضلات ستون فقرات
بهبود وضعیت بدن و کاهش درد
برنامه‌هایی مثل روش شوث (Schroth)

دارودرمانی (در بزرگسالان)

برای کنترل درد یا التهاب
شامل مسکن‌ها، شل‌کننده‌های عضلانی یا تزریقات موضعی

جراحی (در موارد شدید)

برای انحراف بالای ۴۵–۵۰ درجه یا موارد پیشرونده
روش اصلی: فیوژن مهره‌ها با پیچ و میله فلزی

اصلاح سبک زندگی

آموزش نشستن و ایستادن صحیح
اجتناب از حمل بار سنگین
استفاده از تشک و میز استاندارد

اگرچه برخی انواع اسکولیوز مانند ایدیوپاتیک (علت ناشناخته) یا مادرزادی قابل پیشگیری نیستند، اما بسیاری از موارد دیگر، به‌ویژه اسکولیوز عملکردی یا بزرگسالی را می‌توان با اقدامات ساده و اصلاح سبک زندگی کاهش یا از پیشرفت آن جلوگیری کرد. در ادامه، مهم‌ترین راهکارهای پیشگیری از اسکولیوز یا کنترل آن در مراحل ابتدایی را معرفی می‌کنیم:

اصلاح وضعیت بدن (Posture)

صاف نشستن و ایستادن
قرارگیری صحیح مانیتور، صندلی و میز

استفاده درست از کوله‌پشتی

استفاده از هر دو بند
وزن کمتر از ۱۰٪ وزن بدن
قرارگیری وسایل سنگین نزدیک به پشت

ورزش و فعالیت بدنی منظم

تقویت عضلات کمر و شکم
ورزش‌هایی مثل شنا، یوگا و تمرینات اصلاحی

غربالگری و معاینه دوره‌ای در کودکان

تست خم شدن به جلو
بررسی وضعیت شانه‌ها و لگن در مدارس یا مراکز درمانی

بررسی و اصلاح اختلاف طول پا

مراجعه به ارتوپد در صورت مشاهده انحراف در راه رفتن
استفاده از کفی طبی در صورت نیاز

انتخاب تشک و صندلی مناسب

تشک با سفتی متوسط
صندلی با تکیه‌گاه مناسب برای گودی کمر

تشخیص زودهنگام اسکولیوز، کلید اصلی در جلوگیری از پیشرفت آن و حفظ سلامت حرکتی بیماران است. بسیاری از موارد اسکولیوز، به‌ویژه در نوجوانان، در مراحل اولیه بدون درد یا علامت هستند و تنها از طریق معاینات منظم و تصویربرداری دقیق قابل شناسایی‌اند. ما با استفاده از تجهیزات مدرن و تیمی متخصص، این امکان را فراهم کرده‌ایم تا بیماران در محیطی ایمن، سریع و با کمترین میزان پرتوگیری، مورد ارزیابی قرار گیرند.
در صورتی که پزشک معالج شما انجام عکس‌برداری ستون فقرات را تجویز کرده است یا در فرزندتان علائمی مانند انحراف شانه، بیرون‌زدگی کتف یا کج شدن تنه مشاهده می‌کنید، مرکز تصویربرداری راد آماده است تا با ارائه خدمات تصویربرداری دقیق و تخصصی، شما را در مسیر تشخیص، پیگیری و درمان یاری دهد. لذا برای دریافت مشاوره یا رزرو نوبت می‌توانید از طریق دکمه دریافت نوبت یا شماره تماس 02166126561 اقدام نمایید.


منابع
mayoclinic.org
clevelandclinic.org